Op 29 april is ter gelegenheid van het 75 jarig jubileum van de ERN Paris deel 2 verschenen van Uitzicht – Ankerpunten bij de stroom van de tijd.

Veertig ‘uitzichtjes’ geschreven door Ruth van der Waall vanuit Parijs, die levendige boeiende stad vol historische gebouwen en moderne architectuur. En in die stad een kleine kerkelijke gemeenschap met een eigen gezicht: de Église Réformée Néerlandaise (ERN). Een gemeente met een open klimaat, geen dogmatische hokjes, maar waar met elkaar gezocht wordt naar vorm en kleur, waar gevierd en geleerd wordt.

Ze houdt het klein, ds Ruth van der Waall, in de uitzichtjes die ze vanuit haar pastorie in Parijs wekelijks met haar gemeente deelt. Voor haar geen Grote Woorden, geen vaste zekerheden, geen: het zit Zus of Zo.
Het zijn kleine gebeurtenissen: een flard van een gesprek, een wandeling met haar hond, een schilderij, een duik in het zwembad, een jeugdherinnering, een treinreis, een zingende vogel, een poes in het raam, een stil gebaar, het vroege lentelicht – ze zijn zomaar voorbij en vergeten. Maar Ruth houdt zich in, maakt zich ontvankelijk en gaat voor een moment aandachtig in het hier en nu voor anker. Zo “ongeprogrammeerd om zich heen kijkend” ontdekt ze dat “zomaar uit het raam kijken opeens waardevol wordt, omdat je oog getroffen wordt door iets, iets van betekenis.”
De ene keer komt er dan weer een Bijbels verhaal tot leven, een andere keer is het pure poëzie die uit haar pen vloeit. Maar elk uitzichtje biedt steevast een verrassend doorzicht op het gewone leven; dat het anders is, grootser, mysterieuzer, liefdevoller, intenser en mooier dan op het eerste gezicht lijkt. Dat cadeautje weet Ruth van der Waall telkens weer verrassend in woorden te vangen, net als het je dreigt te ontglippen.

Frits de Lange, emeritus hoogleraar ethiek PThU en oud-predikant ERN.

De verkoopprijs is € 10 (excl. eventuele verzendkosten)
De opbrengst is ten behoeve van de voortgang van het kerkelijk werk van de ERN.

Bestellen: Uitgever Stichting Docete, Houten
email : info@docete.nl
tel. +31 30 293 6807
ISBN 9789078477471
of via uw boekhandel
Ook kunt u ‘Uitzicht’ bestellen via Ruth van der Waall

Ruth van der Waall-Schaeffer,
april 2023

Ondanks de prachtige Passiemuziek van oude en moderne componisten is duidelijk: Jezus stierf geen mooie dood. De dood van Jezus, dat zijn eenzame kreten van een mens aan een martelpaal. Hij moet wel geworsteld hebben met het gevoel dat alles waarvoor Hij gestaan had, voor liefde en recht, voor leven, nu werd tegen gesproken. Door God en allemens in de steek gelaten. En het enige wat Hij in deze crisis nog kon doen was de beginregels van psalm 22 citeren die Hij par cœur, uit het hart kende. En Hij herkende zich erin: ‘Mijn God mijn God waarom hebt gij mij verlaten?’

Uit de diepte van zijn ziel bad Hij deze psalm. Verwoording van huiveringwekkende ervaringen van lijden, uitbuiting, spot, verlatenheid.

Soms blijft er niets anders over dan te bidden, en hoe of waar je dat bidden vorm geeft, maakt niet uit. Ieder op zijn of haar manier. Met of zonder woorden, in muziek of wandelend.

Want wie begrijpt er iets van, van deze wereld? Wie begrijpt dat het gaat zoals het gaat? Je kunt besluiten het op te geven, hierin weg te zinken én je kunt besluiten vast te houden aan het goede, het humane, aan de liefde. En aan de onzichtbare God. Aan de ‘fellow sufferer who understands’ (Whitehead). De lotgenoot die het begrijpt. Het heeft geen zin ons eindeloos af te vragen waarom God niets doet. Ik merk helaas zo vaak dat godsdienstige opvoeding en kerkelijke prediking teveel nadruk hebben gelegd op God als macht en redder. En hoe moeilijk het is voor allerlei mensen deze visie van zich af te schudden of dat ze wegzwemmen van de bron van waar het wèl omgaat. Als die woorden ‘macht en redder’ niet afgestoft worden, dan blijven we steken in afhankelijkheid en worden we expressieloos, waardoor we zowel aan het ten hemelschreiende als aan het wonderbaarlijke, aan schoonheid, voorbijgaan.

Dat wil echter niet zeggen dat we ons niet mogen toe vertrouwen aan de Ander. En blijven bidden zoals de dichter Hans Andreus deed terwijl hij doodziek was: ‘Laat me soms even merken dat je er bent, niet in een blinkend inzicht, bliksemflits, maar als een lichtheid in mij ademend’.

Ruth van der Waall-Schaeffer,
maart 2023

Het boek dat op één van mijn tafeltjes ligt, is geen ‘tourneur de page’, geen spannend boek waarvan je de hoofdstukken verslindt. Het is ook niet iets om op bed te lezen. Op bed moet je proberen niet te veel meer te denken, hoofd en lijf te ontspannen en het leven met al haar wel en wee even te laten wat het is.
Dit is een boek waarin je af en toe wat leest en dan over die paar gelezen bladzijden gaat mijmeren. En mijmeren kun je immers overal: lopend, in de metro, onder de douche.
Misschien bent u nu inmiddels nieuwsgierig geworden over welk boek ik schrijf. De titel luidt: ‘De kracht van ideeën – woorden van geloof en wijsheid-’ door Jonathan Sacks (1948-2020). Sacks was filosoof, auteur en opperrabbijn in Groot–Brittannië.
In de week van de aardbevingen las ik een hoofdstuk over het belang van onderwijs. Op de tv zag ik steden en dorpen in puin, geen huis stond meer rechtop. Dood alom, en leven? Dat lag en ligt stil. Wat ook stil ligt, en dat geldt niet alleen voor die plek dáár, is onderwijs. Hoe lang zullen kinderen/jongeren nu verstoken blijven van onderwijs? Ik laat hierover Jonathan Sacks aan het woord: ‘Een leger is nodig om een land te verdedigen, scholen heb je nodig om een beschaving te verdedigen…het gaat in het onderwijs om méér dan het curriculum vitae. We moeten onze kinderen een ingebouwd moreel GPS-systeem meegeven zodat ze hun weg kunnen vinden in het onontdekte gebied dat ‘toekomst’ heet… Er bestaat te veel ‘ik’ en te weinig ‘wij’ binnen onze cultuur en daarom moeten we onze kinderen bijbrengen te zorgen voor andere mensen, vooral voor mensen die anders zijn dan wij. De wereld die onze kinderen morgen zullen erven, ontstaat in de scholen die we vandaag bouwen.’
Ik hoop dat de visie van Sacks een stevig draagvlak krijgt, omwille van een lichte, op elkaar betrokken toekomst. En laten we zelf ook blijven leren. We zijn hiervoor nooit te oud. Integendeel, het houdt ons jong.

Ruth van der Waall-Schaeffer,
februari 2023

Begin jaren zestig:
Op school zong ik
‘wat de toekomst brengen moge
mij geleidt des Heren hand’

Begin jaren zeventig:
In de kerk van mijn jeugd en in mijn ouderlijk huis paste dit gezang niet meer:
‘leer mij volgen zonder vragen
Vader wat gij doet is goed,
leer mij slechts het heden dragen
met een rustig kalme moed.’
Néé,
Volgen zonder vragen, nee
juist wél vragen
geen passief geloven
maar actief: kerk en wereld in verbondenheid

Eind december 2020:
Wat de toekomst brengen moge
alom hoorden we dit zeggen
toen we de greep kwijt waren
op wat we normaal vonden
de geest uit de fles, de weg onbekend
we doolden rond als blinden
tastend naar het licht

Anno nu:
‘Leer mij slechts het heden dragen
met een rustig kalme moed’…
Nu, zoveel jaar ouder
zeg ik hiertegen niet meer een absoluut ‘nee’
Zo in het leven proberen te staan
kalm, maar zeker wél met moed
met lev, het Hebreeuwse hart,
is een proces van blind zijn naar zien
van doof naar horen
ontroering toe te laten tot in alle vezels
van ons lijf
fixaties loslaten
en in de ontstane lege ruimte gaan leven
voor het goede, voor de liefde,
noem het voor mijn part God

Ruth van der Waall-Schaeffer,
december 2022

In de verhalen die we in de tijd van Kerst horen, zijn twee woorden essentieel. Namelijk ‘hebben en zijn’. Deze verhalen, maar eigenlijk alle Bijbelse verhalen, zijn in feite een wegwijzer van het ‘hebbe-land’ naar het ‘zijn-land’. Laten we kijken naar de herders: zij hadden niets, geen status, geen vaste woonplaats, altijd in beweging, ze glipten door het net van de volkstelling van keizer Augustus die hen erbij wilde hebben. Bovendien zijn de herders ook nog naamloos. Ze mochten geen naam hebben… En toch…zonder ingewikkeld zoeken voelden en beleefden ze waar het in geloven om gaat. Ze hadden vertrouwen in de zang van de engelen, de boodschappers van God. Laten we kijken naar Maria: een jonge vrouw, eenvoudig, arm, officieel had ze nog geen man, maar voor God is ze iemand! Iemand die waardig is om de Mensenzoon te dragen in haar buik en Hem op de wereld te zetten.

Laten we kijken naar Jozef, de timmerman. Hij cijfert zijn eigen ego weg en zal er belangeloos zijn voor het lief van zijn leven. Laten we kijken naar de Wijzen. Ja…zij waren magiërs en werden al gaande wijs! Ze oriënteerden zich op die ene ster, goddelijk licht, verlieten hun hebben en houden, weerstonden de macht van Herodes. Onvermoed vinden ze een kwetsbare baby bij een eenvoudig ouderpaar in een stal. Hun reis van ‘hebben naar zijn’ was een reis naar binnen, zoals oud-secretaris-generaal van de VN Dag Hammarskjöld ooit schreef: ’de langste reis is de reis naar binnen’. Al deze verhalen laten zien dat als het gaat om de wezenlijke dingen van het leven, er niets te ‘hebben’ valt. Er valt dan niets meer te grijpen, ook niet te be grijpen. We kunnen enkel ‘zijn’ in openheid en ontvankelijkheid. In ons niet-hebben, vinden we, misschien, God.

Ruth van der Waall-Schaeffer,
november 2022

De doden als buren hebben. Misschien heeft u er nooit bij stilgestaan, maar toch kun je de doden als buur hebben. In dorpen is er vaak een begraafplaats rondom de kerk die in het centrum staat. Daarom heen staan huizen en dus hebben de bewoners doden als overburen. Ook in mijn dorpje in het Zuiden ligt de begraafplaats echter niet rond de kerk maar wel zo centraal dat je er heel natuurlijk « binnen » loopt. Het hebben van doden als buren maken je ook bewust van iets: je kunt de dood niet negeren. Je bent een mens die ooit sterft, jong of oud, door ziekte of oorlog. In Prediker staat:’ Er is een tijd van baren en een tijd van sterven.’ Daartussen ligt tijd die je zelf moet invullen. Hoe ga je met die tijd om? Je weet niet hoe lang je leeft, dus is het belangrijk goed met je tijd om te gaan, niet steeds weer plannen uit te stellen. Dat betekent ook niet dat je je tijd maar vol moet proppen om niets te missen. Want dan proef je het leven niet, zegt diezelfde Prediker. In dat kleine woordje ‘proef’ ligt zoveel vervat. Het is wijs om met zekere regelmaat je leventje van alledag te proeven: hoe smaakt het, zit er nog smaak aan? En zo nee: welke ingrediënten ontbreken? Want je hebt niet alle tijd van de wereld. De overburen op de begraafplaats weten er alles van.

Ruth van der Waall-Schaeffer,
oktober 2022

Eenmaal per jaar gaan de voeten van de vloer! Namelijk op het joodse feest ‘vreugde der wet’.

Dit jaar op 18 oktober. Met de torarol, de rol waarop de tien geboden staan, ga je dansen. Met de Tora op de arm gaat men dan al dansend door de synagoge. Ook kinderen doen hieraan mee. De allerkleinsten worden door hun ouder op de schouders gedragen. Eigenlijk onvoorstelbaar dat je vanwege de wet een vreugdedans maakt. Je voelt je door de wet eerder aan banden gelegd dan dat je uit de band springt. Binnen de ERN Parijs gebruik ik i.p.v ‘wet’ het woord liefdesregels, want dat zijn het. En die zijn een dansje waard.
Er is nauwelijks een beschaving die geen dansen kent. Wat hun houding jegens het lichaam ook is.

Wie kent er niet van die ochtenden waarop je zonder aanwijsbare reden wilt dansen? Dat je spontaan voorbijgangers begroet? Leidt op deze mooie momenten het lichaam de geest?

Wijsheid veronderstelt de medeplichtigheid van het lichaam: de filosoof Nietzsche meende dat dansen wezenlijk is. Dans is de taal van lichamelijk geluk. We luisteren wel naar het lichaam als het in een droevige bui is, maar waarom volgen we het niet als het licht en vrolijk is?

Zou het niet goed zijn als we kinderen op school leren dansen? Zoals er ook gymles gegeven wordt?

Uit de mond van een psychiater tekende ik op dat één dansavond meerdere sessies zou kunnen vervangen.

Misschien zegt u nu dat je wel graag zou willen, maar ja, leeftijd hè, en je stelt vragen bij de souplesse van je lichaam. Maar…niemand dwingt je om in het openbaar te dansen, het gaat om dansen voor jezelf. In je eigen ruimte.

Daarbij: Oud of jong: iedereen kan wel een ritme vinden. Een klein beetje bewegen is al mooi. En als je niet kùnt bewegen, dans dan in gedachten.

Ruth van der Waall-Schaeffer,
september 2022

‘Mam, je denkt toch niet dat we straks na jouw dood al die oude (sic) boeken gaan bewaren hè’, spraken mijn dochters. ‘Alles vind je ook op internet.’ Ze zien de nodige boeken bij mij in Parijs en thuis in het Zuiden. Niet om mijn boeken de hemel in te prijzen, maar ik weet zeker dat er boeken zijn waarvan de inhoud hen zou verrassen. Enfin, het leuke is dat ik als ik weer even thuis in het zuiden ben met nieuwe ogen de boeken bekijk. En ik ontdek – eigenlijk wel met schrik- dat diverse boeken in feite actueel zijn qua inhoud! Dat ik moet beamen met Prediker dat veel van wat nu verschijnt anno 2022 ‘niets nieuws onder de zon’ is. Vooruit, ik badineer wel een beetje…
E-books kunnen in mijn beleving (!) niet tippen aan boeken die je uit de kast kan pakken, waarin je nog het handschrift ziet van de eigenaar die er aantekeningen in gemaakt heeft, waar krantenartikelen in liggen. Ik pak een boek van Han Fortmann (overl. 1970) waarin hij schrijft over mensen die onmacht ervaren om te geloven. Zijn advies was toen al: openhouden en verder leven. Hoe wijs is dit ook voor nù want velen staan op afstand van de georganiseerde godsdienstigheid, maar staan wèl open, kijken verder. Zijn raad past bij die inspirerende bijbelse mensen die koersten op ‘wat nog niet te zien was.’
Mensen die hun maskers af durfden te zetten, hun ‘ik’ kleiner maakten, speels en dansend, struikelend en toch weer opstaan, de liefde bedrijvend. Daar was/is ontvankelijkheid voor nodig en moed. Open houden en verder gaan, maar wel gààn! Lichtvoetig. Met hun voorbeeld gaan we als ERN weer starten.

Ruth van der Waall-Schaeffer,
juni 2022

Ik begrijp wel waarom Prediker bij de wijsheidsboeken hoort. Prediker was iemand die naar mensen keek, en zo tot allerlei gedachten kwam. Hij heeft gezien hoe mensen keihard werkten, zichzelf voorbij holden, burn-out raakten avant la lettre. Hij heeft het verdriet van mensen gezien, gezien dat liefde overging en mensen met brokstukken achterbleven. Prediker zegt: ‘het leven is kort, het bestaan is leeg en vluchtig en je zwoegt onder de zon, dus geniet op elke dag.
Dat kleine woordje ‘dus’ is veelzeggend.

Kijk niet naar alles wat je nog eens wilt bereiken, want dan kijk je alleen maar naar morgen en overmorgen. Dus: Geniet van wat vandaag op je weg komt. Van kleine dingen. Ik denk dat Prediker overigens ook naar Mozes heeft gekeken om tot dit inzicht te komen. Mozes die een vuur ziet opvlammen uit een braambos die niet wordt verteerd. En hij hoort een stem: ‘Kom niet dichterbij, trek je schoenen van je voeten, want de plaats waarop je staat is heilige grond.’
Marc-Alain Ouaknin, een Joods Franse filosoof zegt hierover: ‘Ook deze tekst wordt niet verteerd, want de betekenis is oneindig. Je kunt de tekst over dit brandend braambos steeds opnieuw ervaren, steeds opnieuw lezen. En steeds opnieuw kun je zeggen (net als Mozes) ‘hier ben ik’ en steeds opnieuw kun je dan een stem horen die tegen je zegt: ‘doe je schoenen uit, knoop je veters los, ontdoe je van alles wat knelt en dicht maakt, en afsluit.’
Als je dat doet, veters los, schoenen uit, je losmaken van wat knelt en afsluit: dan kun je vandaag genieten van het kleine onder de zon. Letterlijk zag ik kinderen dit onlangs doen om in een miroir d’eau, een waterspiegel, te kunnen spetteren. Het genieten spatte eraf. De vraag die ik me achteraf stel is: waarom deed ik niet hetzelfde…. veters los, schoenen uit, ….de waterspiegel in …

Ruth van der Waall-Schaeffer,
april 2022

Zacht, zachtheid, heeft dikwijls een negatieve klank. Sentimentaliteit komt al gauw om de hoek kijken, zeker als we de Engelse naam gebruiken ‘soft’. Maar zachtheid is juist een kracht om het leven te veranderen, om het leven sterker te maken. Daarom is het woord ‘ zachtmoedigheid’ ook zo mooi. De moed om zacht te zijn.
Is er in de wervelwind van alledag, waarin de eisen van prestatie en succes steeds tirannieker worden, nog plaats voor zacht en zachtmoedigheid?

De filosofe en psychologe Anne Dufourmantelle (ze verdronk op 53 jarige leeftijd toen ze twee kinderen uit de wilde zee probeerde te redden) is overtuigd van het belang, de rijkdom en de kracht van zachtmoedigheid in de wereld van vandaag. Juist in een tijd waarin prestatievermogen en zelfs agressiviteit in het optreden steeds meer de boventoon voeren. Zachtheid staat veraf van zacht of slap zijn, is vooral een kracht, een kracht om het leven te transformeren. Daarbij worden ook alle zintuigen betrokken zoals de tast, aanraking, smaak, geuren en geluiden. Zachtmoedigheid heeft de kracht om “traumatische ontwrichting” om te zetten in schepping, in het creëren van het nieuwe, van een ommekeer, van hoop.
“Zachtmoedigheid kan een belangrijke kracht zijn in het verzet tegen onderdrukking, of die nu politiek of psychisch van aard is,” schrijft ze. In feite is, denk ik, zachtmoedigheid revolutionair. Zachtmoedigheid kenmerkt zich door tedere daadkracht. Je hebt het lef (het hart) om betrokken te worden bij onrecht dat gebeurt en waarvoor mensen verantwoordelijk zijn.

Jezus wordt een zachtmoedig mens genoemd. Maar laten we van Hem alstublieft geen ‘softe’ mens maken. Maar het accent op ‘moedig’ leggen. Zijn zachtmoedigheid was en is revolutionair. Daagde en daagt uit tot verandering. En zijn zachte blik trok mensen terug in het leven. Tijdens zijn leven nam hij het op tegen kwade geesten, ziekten, natuurgeweld, schijnheiligheid, maatschappelijke uitsluiting en uitbuiting. Met zachtmoedigheid brak hij de macht van het kwaad.
Met Pasen vieren we dat de weerklank van zachtmoedigheid het sterkste is. Sterker dan de dood.